دومین کافه محفل با موضوع مهندسی محتوا و قرائت قرآن کریم برای مخاطبین غیر مسلمان
این کافه محفل پیرامون رونق کسب و کارها با رویکرد اسلامی و با موضوع مهندسی محتوا و قرائت قرآن کریم برای مخاطبان غیرمسلمان در تاریخ 9 خرداد ماه 1402در سالن اجتماعات سازمان قرآنی دانشگاهیان کشور برگزار شد.
در این نشست مهدی دغاغله، مدرس و داور بین‌المللی قرآن کریم؛ سیدحسن عصمتی، کارشناس توسعه روابط قرآنی بین‌المللی؛ محمدحسین محمدزاده، مدیر اسبق رادیو قرآن و شبکه قرآن و معارف سیما؛ حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمصطفی حسینی، دبیر جامعه عصر؛ حجت‌الاسلام والمسلمین حسین سلیمانی، عضو کمیسیون تبلیغ و ترویج قرآن کریم و کامیار محبوبیان، معاون مرکز رشد واحدهای فنار هنرهای قرآنی سخنرانی کردند.
محبوبیان در ابتدای این نشست ضمن خوش‌آمدگویی به حضار گفت: مرکز رشد واحدهای فناور هنرهای قرآنی به دنبال تشکیل واحدهای فناور با رویکرد قرآنی است و دو رویکرد را در این رابطه مدنظر دارد؛ یک: محصولی که این واحد فناور تولید می‌کند باید به ترویج آموزه‌های قرآنی بینجامد و دوم: محصولی که تولید کرده منتج از آموزه‌های قرآنی شود.
وی افزود: ساحت یک سری از ایده‌ها ساحت‌های محتوایی است و مبحث محتوا نسبت به مبحث ابزار، تکنولوژی و ایده قوی‌تر است و به همین دلیل لازم دانستیم پیش از ورود به پیاده‌سازی ایده، راجع به محتوا بیشتر گفت‌وگو داشته باشیم.
معاون مرکز رشد واحدهای فنار هنرهای قرآنی ادامه داد: در جلسه امروز ایده‌ای برای ترویج تلاوت قرآن مختص مخاطبان غیرمسلمان مطرح شده و فردی که صاحب این ایده است به نوعی دغدغه قرآنی دارد و فضا را می‌شناسد و می‌خواهد بررسی کند چه تفکری را باید برای قرائت قرآن در نظر بگیریم.
محبوبیان گفت: مسئله ایده آن است که در تلاوت باید به دنبال چه اثر وضعی بود و اینکه از چه ابزارهایی باید استفاده کرد.
پرهیز از انتخاب آیات تنش‌زا با هدف جذب مخاطبان غیرمسلمان
در ادامه این نشست مهدی دغاغله، مدرس و داور بین‌المللی قرآن کریم با تشکر از دغدغه طراح ایده تأکید کرد: وقتی من این ایده را خواندم برایم سؤالی مبنی بر اینکه ضرورت انجام این کار برای غیرمسلمانان چیست؟ به نظر من اگر می‌خواهیم غیرمسلمانان را جذب قرآن کنیم باید آیاتی انتخاب شود که تنش‌زا نباشند مگر آن دسته از آیاتی که مباحث اخلاقی را در نظر می‌گیرند.
وی افزود: این موضوع خیلی حساس است و باید در این زمینه گام‌های اصولی و حساب‌شده را برداشت و به نظر من ضرورت دارد هنرمندانه به این حوزه نگاه شود. خیلی از آیات وجود دارند که درک آنها برای غیرمسلمانان سخت و مشکل است ولی با به کارگیری هنر می‌توان انتقالشان را سهل و آسان کرد.
استفاده از اصوات و اعجاز قرآن برای جذب غیرمسلمانان
حجت‌الاسلام والمسلمین حسین سلیمانی، فعال قرآنی دیگر سخنران این نشست بود که با در ابتدای سخنان خود با بیان خاطره‌ای یادآور شد: خیلی سال پیش به همراه پدر و مادرم در روسیه حضور داشتم و منزلی که در آن زندگی می‌کردیم سرایداری داشت و مادرم ترجمه روسی قرآن کریم را تقدیم آن سرایدار کرد. بعد از چند روز که گذشت سرایدار به خانه ما آمد و خطاب به بنده و خانواده‌ام گفت این چه کتابی است؟ باید آن را بر در و دیوارهای شهر حک کرد!
وی در ادامه افزود: ما باید دقت کنیم آیا می‌خواهیم از طریق زیبایی‌ها اصوات قرآن به سمت غیرمسلمانان حرکت کنیم یعنی نگاه موسیقیایی داشته باشیم یا اینکه از طریق محتوا برای معرفی قرآن ورود کنیم.
فعال قرآنی با بیان اینکه افراد یا جذب محتوا می‌شوند یا جذب صوت قرآن گفت: باید دقت شود مخاطب کدام‌یک را دوست دارد ولی من فکر می‌کنم به خاطر شرایط حاکم بر دنیا و شرایطی که علیه جهان اسلام رقم زده‌اند بهتر است شیوه غیرمستقیم و اصوات و ارجاع به خود فرد در نظر گرفته شود مشابه کاری که مادر بنده در رابطه با آن زن روسی انجام داد، البته بهتر است از اعجاز قرآن هم استفاده شود، چون قطعاً اثرگذار است.
سلیمانی افزود: من هم قبول دارم اگر قرار است از طریق صوت ورود پیدا نکنیم و شیوه محتوایی را مدنظر داریم، بهتر است محتواهایی را در نظر گرفت که اختلاف‌افکن نیستند.
قرائت قرآن اصل است
سخنرانی بعدی این نشست سیدحسن عصمتی، کارشناس توسعه روابط قرآنی بین‌المللی بود که قرائت و صوت را اصل قرآن توصیف کرد و در این رابطه گفت: قرائت و صوت اصل هستند و متن قرآن فرع است، طوری که پیامبر اسلام(ص) هم وحی را در قالب صوت دریافت کردند و بعد تبدیل به کتاب شد و در کلمه اقرأ اهمیت صوت واضح و آشکار است.
وی ادامه داد: گاهی اوقات برای معرفی قرآن و جذب غیرمسلمانان کار را خیلی سخت می‌کنیم، در صورتی‌که می‌توان از روش پیامبر اسلام(ص) الگوبرداری کرد؛ زیرا ایشان برای نخستین بار قرآن را برای دیگران خواندند و لذا سنت قرائت یک سنت بشری بسیار دقیق که برای پیامبر اکرم(ص) نازل شد، محسوب می‌شود.
کارشناس توسعه روابط قرآنی بین‌المللی تأکید کرد: از سوی دیگر صوت و هنر صوت آنقدر اثرگذار است که بیش از یکصد نفر با هنر صوت عبدالباسط مسلمان شده‌اند. همچنین در طول تاریخ، هنر صوت و ادوات قرآنی پیشرفت‌های چشم‌گیری داشته و در ایران هم به این شکل است.
عصمتی با بیان اینکه قرائت جزء حوزه‌هایی است که عمومیت آن بیش از سایر بخش‌های قرآنی است، اظهار کرد: در محفل‌های قرآنی باید پیش از ارائه محصول مخاطب‌شناسی شود و نیز به بحث جغرافیای فرهنگی مخاطبان توجه صورت گیرد، زیرا تفاوت کشورها منجر به تفاوت مخاطب می‌شود ولی چون قرائت با حس انسانی ارتباط دارد، تفاوت‌ها از بین می‌رود و دل و وجود انسان را تحت تأثیر قرار می‌دهد در این شرایط است که باید به دل انسان توجه شود.
وی با بیان اینکه بحث قرائت قرآن اولین گزینه جمهوری اسلامی در دیپلماسی قرآنی با دیگر کشورهاست، اظهار کرد: گام اول در دیپلماسی قرآنی بحث تلاوت است و چون دولت‌ها نسبت به آن حساسیت ندارند می‌توان آن را پیش برد و گام بعدی مربوط به مباحث پژوهشی و محتوایی است.
کارشناس توسعه روابط قرآنی بین‌المللی گفت: باید تلاوت قرآن را به زندگی مخاطب ارتباط داد و این مهم نیازمند فرهنگ‌شناسی است. بحث قرائت اگر با هنر آمیخته شود، اثرگذار خواهد بود و توجه به هنر ضروری است. در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی توجه ما بر هنرهای قرآنی است و سازمان می‌خواهد بررسی کند کدام محصول و ایده قابلیت امتداد بین‌المللی دارد و در این زمینه ۲۲ محصول را نهایی کرده‌ایم.
وجهه موسیقیایی از قابلیت‌های انحصاری قرآن کریم
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمصطفی حسینی، دبیر جامعه عصر و از فعالان قرآنی دیگر سخنران این نشست بود که با تأکید بر این موضوع که قرآن مصدری است به معنای خواندن و قرائت اظهار کرد: همه محسنات دیگر کتب الهی در قرآن کریم آورده شده و کلمه اقرأ یکی از محسنات قرآن کریم محسوب می‌شود که می‌گوید بخوان و قرائت کن.
وی اضافه کرد: ما باید از وجهه موسیقیایی و خوانش قرآن کریم استفاده کنیم. در تورات و انجیل قابلیت زیباخوانی وجود ندارد ولی در قرآن چنین قابلیتی هست و یک قابلیت ویژه برای قرآن کریم محسوب می‌شود و حتی می‌توان گفت نوعی قابلیت انحصاری است. این ویژگی به نحوی نمود و ظهور پیدا کرده که تنوع در سبک‌های قرائت را شاهد هستیم و تا آنجایی که ممکن است باید از این مزیت استفاده کرد.
دبیر جامعه عصر ادامه داد: قرآن را باید با حکمت، زیبا خواند و اگر انسان، قرآن را زیبا بشنود قطعاً بر او اثرگذار خواهد بود.
حسینی به مفهوم ذائقه‌شناسی هم تأکید کرد و گفت: در حوزه زیباخوانی قرآن، ذائقه‌شناسی خیلی مهم است
وی با بیان اینکه یکی دیگر از ویژگی‌های قرآن این است در زمینه آفرینش موضوعاتی را مطرح می‌کند که بر خلاف تورات و انجیل هرگز مورد تحریف قرار نگرفته و موجب به دست آوردن دل جوانان شده است.
به گفته وی، با توجه به ظرفیت‌های بسیاری که در کشور وجود دارد تعداد ترجمه‌های قرآن به زبان‌های دیگر هم باید افزایش یابد.
نگاه تمدن‌ساز قرآن کریم به مفهوم تلاوت
محمدحسین محمدزاده، مدیر اسبق رادیو قرآن و شبکه قرآن و معارف سیما به عنوان سخنران پایانی این نشست تأکید کرد: نگاه قرآن کریم به بحث تلاوت یک نگاه تمدن‌ساز است و از ابتدای حکومت اسلامی این نگاه تمدن‌ساز وجود داشته و دارد. تلاوت قرآن کریم زمینه‌ساز استفاده مردم از مطالب قرآنی است و تلاوت محدود به دوره یا مقطع خاصی نیست و در همه ارکان تمدن‌سازی وجود دارد.
وی افزود: قرآن مملو از آرایه‌های ادبی بوده و کل آن زینتی از کلام الهی است. پیامبر اسلام(ص) تأکید داشتند با اصوات، قرآن کریم را معرفی کنیم و این نشان از اهمیت جایگاه زیباشناختی در دیدگاه ایشان دارد.
مدیر اسبق شبکه قرآن و معارف سیما با بیان اینکه تلاوت موضوعویت دارد، اظهار کرد: امام صادق(ع) از واژه قرائت به عنوان حسنه یاد می‌کنند و مواجهه درست با الفاظ قرآن کریم مورد تأیید ائمه اطهار(ع) است. خود الفاظ اثرات مستقیم بر فطرت می‌گذارد و فطرت را آماده پذیرش حقیقت می‌کند.
محمدزاده با اشاره به نگاه مقام معظم رهبری به تلاوت قرآن کریم گفت: نگاه مقام معظم رهبری به تلاوت یک بحث تشریفاتی و تزئیناتی نیست بلکه تصدیقی است و ایشان نگاه تمدن‌ساز به تلاوت قرآن دارند.
وی ادامه داد: طی دو دهه گذشته علاقه جوانان به تلاوت ترتیل بیشتر شده و دلیلش هم این است که با موسیقی ایرانی و نغمه نوا تطابق دارد.
دیر اسبق شبکه قرآن و معارف سیما پیشنهاد کرد که در حوزه ترتیل با هدف دیده شدن محتواهای قرآنی اثرگذار از ظرفیت شبکه‌های اجتماعی استفاده شود.
محمدزاده گفت: باید شناخت خودمان را از تلاوت قرآن کریم ارتقا دهیم و نباید آن را دست‌کم بگیریم. در این زمینه مخاطب‌شناسی خیلی مهم است، البته در مخاطب‌شناسی فقط نباید به دنبال ساخت برنامه مطابق میل و علاقه مخاطب بود بلکه باید در کنار علاقه و نیاز مخاطب، مصلحت مخاطب را هم در نظر گرفت و براساس آن ذائقه‌سازی کرد، پس نباید خودمان را به آنچه که مخاطب می‌پسندد محدود کنیم.
لازم به ذکر است، سپیده مقصودی صاحب ایده «مهندسی محتوا و قرائت قرآن کریم برای مخاطبان غیرمسلمان» است که در این نشست از صحبت‌ها و پیشنهادات اساتید و حضار تقدیر و تشکر کرد.